BİRECİK - KELAYNAK KORUMA ÇİFTLİĞİ

3. gün Şanlıurfa'ya doğru yola çıktık. İlk durağımız Birekcik'teki Kelaynalar Koruma Çiftliği. Yeşillikler içinde çok güzel bir yerdi. Giderken Birecik Barajı üzerinden de geçtik. Bize kelaynalar hakkında bilgi verdiler. Türkiye'de sadece Birecik'te Kelaynaklar yaşıyormuş. Yaklaşık 100 adet Kelaynak bulunuyormuş. Bizim ülkemizdeki Kelaynak kuşları göç edenlerdenmiş. Yanlış hatırlamıyorsam Suriye'deki Kelaynak kuşları göç etmezlermiş. Bu çok ilginç gelmişti.

Daha önceki senelerde Birekcik'ten birkaç tane Kelaynak kuşu göç etmeleri için bırakılıyormuş. Hatta kuşları uydudan izlemek için çip bile takmışlar. Ama birçoğu yolda hava şartlarından dolayı yada avlandıklarından geri gelmemişler. Bu yüzden nesli tükenmek üzere oldukları için göç amacıyla bırakmıyorlarmış.

En ilginç tarafıda tek eşli hayvanlar olmaları. Birini seçiyorlar ve ömür boyu onunla birlikte olup, yaşıyorlar....

Kelaynak (Geronticus eremita), kayalık veya yarı çöl kurak yaşam alanlarında bulunan iri yapılı, suda veya çamurda yürüyen ince uzun kıvrık gagalı, 70-80 cm uzunluğunda, 120-135 cm kanat genişliğinde bir kuş türü.

Ortadoğu ve Afrika ,Kuzey Sahra çöllerinde kayalıkların uçurumlarında 2-3 yumurta yumurtlayarak ürer. Böcekler ve diğer küçük yaratıklarla beslenirler. Önceleri Ortadoğu, Kuzey Afrika ve hatta Avrupa Alplerinde yaygın bulunmaktayken 400 yıl önce buralardan yok olmuştur. Kendi mesafe alanında göçmen bir kuştur. Kışı geçirdiği yerler Sudan'ın bir kısmı, Etiyopya, Eritre ve belki de Somali' nin bazı yerleri ,Yemen ve Suudi Arabistan'dır. Bu tür şimdi resmi olarak kritik tehlike sınırındadır. Vahşi olarak yaşayan nüfusu 420 olarak tahmin edilmektedir. Ve yaklaşık 1500'ü tutsaktır (2004). Yaşayabilecekleri yerler Fas,Türkiye ve Suriye'dir.

Dünyada sadece Türkiye'de (Birecik/ Urfa) ve Fas'da koruma altında az sayıda bulunmaktadırlar. Dünya popülasyonları yaklaşık 500 bireydir. Türün doğal yaşam alanı Alpler'den Kızıldeniz'e, Fas'dan Güneydoğu Anadoluya kadar uzanan geniş bir coğrafyadır. Yanlış tarım politikaları sonucunda kurutulan sulak alanlar ve böcek öldürmek için tarlalarda kullanılan ağır kimyasallar (Özellikle DTT) bu kuşun neslini tükenmenin eşiğine getirmiştir.
Türkiye'de yaşayan yaklaşık 75 bireyin göç etmesine izin verilmemekte ve göç zamanı kuşlar kafeslere alınmaktadır. Ama Suriye'de 3-4 bireyden oluşan ve hala kışın göç eden küçük bir topluluğa rastlanmıştır. Kuşla ilgili gerek Avrupa gerek Türkiye kaynaklı yeni projeler kuşları güvenli şekilde göç ettirebilmeyi amaçlar, buna çalışmaktadır. KELAYNAK ÜRETME İSTASYONU Kelaynak üretme istasyonu, Dünyada yok olan ve sadece Birecik’te varlıklarını sürdüren göçmen Kelaynak kuşlarının tamamen yok olmaması amacıyla bir kısmının göç öncesi kafeslere alınmıştır. Göçe gidenlerin dönüşüyle birlikte, tekrar doğaya bırakılarak yarı vahşi olarak varlıklarını sürdürmeleri amacıyla Orman Genel Müdürlüğü tarafından “Kelaynak Üretme İstasyonu” 1977 yılında kurulmuştur. 1990 yılına kadar göç etmesine izin verilen Kelaynakların dönüşleri devam etmiş, fakat 1990 yılında sadece bir kuş dönmüştür. 1997 yılına kadar kafeslere alınan Kelaynakların göç etmesine bu yıl devam edilmiş ve 25 adet kuş bırakılmıştır. Ancak dönüş olmayınca bırakılmaya 1998 yılından itibaren son verilmiştir. İstasyondaki kuşların beslenmesi için her Kelaynak kuşuna günlük olarak; 100 gr. kırmızı et, 14 gr. tuzsuz peynir, 44 gr. havuç, 44 gr. civciv yemi ve 0.13 adet haşlanmış tavuk yumurtası iki öğün halinde taze olarak karıştırılarak verilir. 1990 yılından beri Kelaynak kuşlarının göç ile geri dönmemeleri ve 1998 yılından beri göçe kuş bırakılmaması ile İstasyondaki kuşlarının davranışlarının izlenmesi, kaydedilmesi konularından hareket edilerek BİRECİK KAYMAKAMLIĞI ile ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI arasında 20.03.2007 tarihinde iki adet PROTOKOL imzalanmıştır.

(1)nolu Kelaynak Protokol’ü ile Kaymakamlık tarafından Üretme İstasyonundaki Kelaynak kuşlarının Kapalı Devre Kamera Sistemi ile izlenmesi sistemi kurulmuştur. Bu sistem ile Kelaynakların izlenmesi ve canlı görüntülerin Internet üzerinden insanlığın hizmetine sunulmasına başlanmıştır. (2)nolu Kelaynak Protokol’ü ile 1997 yılından beri göçe bırakılmayan Kelaynak kuşlarından bir kısmına uydu takip cihazı takılarak göçe gönderilmesi ve bu kuşlardan gönderilen verilerin değerlendirilmesi ve Internet üzerinden yayınlanması amaçlanmıştır. Bunun için gerekli olan çalışmalar tamamlanmış ve Kelaynakların göç zamanı olan Ağustos’un ilk haftası üç aileden toplam 5 Kelaynak kuşlarımız göç yoluna bırakılmıştır.

Dünyada sadece Birecik’te ve Fas’ta bulunan kelaynakların bir özelliği de tek eşli olmalarıdır.Bolluk ve bereketi simgeleyen ve Birecik’in sembolü olan Kelaynakların yok olmaması ve gelecek nesillere aktarılması için İlçe Kaymakamlığınca tüm olanaklar seferber edilerek, sivil toplum örgütleriyle de işbirliği yaparak çalışmalar en iyi şekilde devam etmektedir.

Kelaynakların yok olmasının bir çok nedeni vardır. Bunların başında avcılık gelir.Beslenme alanlarının çeşitli nedenlerle kaybı,1950 yılında çekirge salgınına karşı yapılan DDT ilaçlaması Birecik'teki kelayanakların hızla yok olmasına neden olmuştur. Kurtulanlar ise ilacın etkisinden birkaç sene yumurta vermemiştir.

Türkiye ve Suriye' deki kelaynaklar (Doğu'daki topluluklar) ,Fas'daki kelaynaklardan (Batı'daki topluluklar) dış görünüm olarak farklıdırlar. Bu iki farklı kelaynak topluluğu arasında davranış farklılıkları da vardır. Fas'daki kelaynaklar göç etmezken Birecik ve Suriye'deki kelaynaklar göç ederler.

1954 yılında Birecik'te 600 çiftten fazla ve üreyen bir topluluk vardı.DDT ilacının uygulamasından sonra ,Birecik'te 1962 yılında kelaynakların toplam sayısı 130 çift idi(kalmıştır).Ve 1972'ye kadar kuşların hiçbiri yumurta çıkarmamıştır. 1973 yılına gelindiğinde ise 26 çift kelaynak kalmıştır. 1982 yılında ise sadece 17 tane kuş Afrika'dan geri dönmüştür. Ve 6 çift doğal ortamında üremiştir.

1990 yılından sonra artık, Birecik'te yarı yabani kuşlar üreme dönemine hazırlık için Şubat-Mart aylarında kafeslerinden çıkarılır ve göç zamanına doğru Temmuz-Ağustos aylarında tekrar kafeslerine alınırlar. Bu dönem içerisinde kuşlar doğal ortamlarında serbestçe uçup, üreyebilirler. Üreme istasyonunun içindeki kayalıklar ve tahta yuvalarda üreyen kelaynaklara günde iki defa yem verilir. Kuşlar aynı zamanda Fırat'ın kenarındaki alanlara gidip beslenebilirler.

Günümüzdeki durum

Çevre ve Orman Bakanlığı'yla, Doğa Derneği tarafından Kelaynaklarla ilgili eğitim projesi uygulanmaktadır. Projeyle, kelaynakların tanıtımına katkı sağlamak ve bölgeye daha çok ziyaretçinin gelmesi hedeflenmektedir. Doğa Derneği tarafından görevlendirilen Turan Çetin ,kelaynakların doğal yaşamları hakkında gözlem yapmakta ve veri alt yapısı oluşturmaktadır. Günümüzde 83 kelaynak olmakla bereber 13 tane yavru bulunmaktadır.Ve Birecik'teki kelaynakların sağlık durumları da iyidir. kaynak : http://tr.wikipedia.org/wiki